Historia e kriptomonedhave nuk është e gjatë, por është padyshim një nga historitë më magjepsëse të shekullit të 21-të. Bitcoin u bë një emër i njohur nga që nga fillimet e tij, dhe kapitali total i tregut të kriptove arriti në 3 trilion dollarë në 2021. Nëse Bitcoin arrin statusin si monedhë globale rezervë, historia e kriptomonedhave do të jetë esenciale.
Ideja e kriptomonedhave
Shumë njerëz janë të befasuar kur mësojnë se ideja e kriptomonedhave filloi dekada përpara Bitcoin-it në vitit 2008. Megjithëse Bitcoin mbetet kriptomonedha më e suksesshme deri më sot, shumë projekte të dështuara çuan në krijimin e tij.
Disa historianë të teknologjisë pretendojnë se studiuesit holandezë ishin të parët që u morën me monedhat dixhitale, por shumica pajtohen që David Chaum i UC Berkeley ishte figura kryesore në zhvillimin e hershëm të kriptove. Në vitin 1982, Chaum publikoi një punim të titulluar "Computer Systems Established, Maintained, and Trusted by Mutually Suspicious Groups", i cili hodhi themelet për zhvillimet e ardhshme në hapësirën e Blockchain. Duke përdorur teknologji të avancuar kriptografike dhe enkriptimi, Chaum demonstroi me sukses se si mund të dërgojë dhe të marrë në mënyrë të sigurt tokenat dixhital pa një autoritet qendror. Për të vënë në praktikë teoritë e tij, Chaum lëshoi një monedhë dixhitale të quajtur "eCash" përmes kompanisë së tij DigiCash në vitet 1990. Megjithëse eCash tërhoqi vëmendjen e kompanive si Microsoft, DigiCash-it i mbaruan fondet në vitin 1998. Megjithatë, eksperimenti eCash do të nxiste zhvillimin e mëtejshëm në hapësirën e blockchain.
Historia e Bitcoin (2008-2010)
Në vitin 2008, Satoshi Nakamoto parashtroi planin për një monedhë të bazuar në internet. Duke u mbështetur në argumentet e mëparshme të ndikuar nga ari, Nakamoto propozoi një ofertë prej 21 milion Bitcoin. Ata përdorën gjithashtu një mekanizëm konsensusi të quajtur Prova e punës (PoW) për të verifikuar se transaksionet në rrjetin e Bitcoin ishin të vlefshme. Ky sistem i ri konfirmimi u prezantua me një projekt të dështuar të viteve '90, "hashcash", qëllimi fillestar i të cilit ishte të shkurtonte emailet e padëshiruara. PoW detyron kompjuterët të zgjidhin një algoritëm për të postuar transaksione të reja në Blockchain. Ky Blockchain përmban të gjitha transaksionet në rrjet dhe është i shikueshëm publikisht. Prodhuesit përdorin fuqinë llogaritëse në rrjetin Bitcoin dhe marrin shpërblime në BTC për çdo bllok që verifikojnë. Këto shpërblime Bitcoin janë përgjysmuar çdo katër vjet dhe kjo do të vazhdojë të ndodhë derisa të arrihet oferta prej 21 milion BTC. Nakamoto prodhoi bllokun e parë të Bitcoin-it (aka "blloku i gjenezës") në fillim të vitit 2009. Një vit më vonë, programuesi Laszlo Hanyecz bëri blerjen e parë të regjistruar në botën reale me Bitcoin kur bleu picat e Papa John për 10,000 BTC.
Kush është Satoshi Nakamoto?
Pyetja se kush është Satoshi Nakamoto mbetet një nga misteret më të mëdha në botën e kriptomonedhës. Shumë njerëz kanë propozuar ide se kush është Nakamoto, por e gjithë kjo është spekulim i pastër. Në të vërtetë, shumë njerëz besojnë se Nakamoto qëllimisht donte të ishte anonim. Bitcoin mund të mos kishte pasur të njëjtën shkallë suksesi nëse do të kishte një udhëheqës lehtësisht të synueshëm.
Rritja e tregut të kriptove (2010-2014)
Bitcoin nuk e pa rritjen e çmimit të parë të vërtetë derisa Forbes e përmendi atë në 2011. Sapo u publikua kjo histori, BTC u rrit në një nivel të paparë prej gati 9 dollarësh. Para kësaj, BTC tregtohej për rreth 1 dollarë për monedhë. Megjithatë, jo të gjitha zhurmat fillestare të Bitcoin ishin pozitive. Në ditët e para, Bitcoin fitoi një reputacion në tregjet e paligjshme në internet, veçanërisht në Silk Road. Pavarësisht nga të dhënat e Chainalysis që sugjerojnë se 0.15% e adresave të kriptomonedhave janë të lidhura me kriminelët, Bitcoin ende po lëkundet në këtë njollë të vjetër. Ndërsa Bitcoin filloi të fitonte vëmendjen kryesore, ai tërhoqi entuziastë të rinj të Blockchain-it. Kjo çoi në krijimin e altcoin-ve të para.
Mashtrimet dhe rritja e Ethereum (2014-2016)
Megjithëse çmimi i Bitcoin u rrit në intervalin treshifror në fillim të viteve 2010 dhe adoptimi vazhdoi të rritet, kripto-ja pësoi një goditje të madhe në 2014. Bursa e madhe e Bitcoin-it Mt. Gox pësoi një shkelje të madhe sigurie kur hakerët vodhën 850,000 BTC. Shumë përdorues që u prekën nga hakimi i Mt. Gox janë ende duke pritur për kthimin e fondeve të tyre të humbura. Ndërsa Mt. Gox ishte një fatkeqësi për investitorët e Bitcoin, ai ndihmoi në nxitjen e mbështetësve të hershëm të kriptove për të zhvilluar bursa të centralizuara (CEX) të sigurta.
Një tjetër ngjarje e rëndësishme gjatë kësaj periudhe ishte lëshimi i Ethereum në 2015. Zhvilluesit e Ethereum kishin ambicie më të gjera për përdorimin e teknologjisë Blockchain. Në vend që të ishte një sistem pagese apo një monedhë me vlerë, Ethereum u përpoq të decentralizonte internetin. Zhvilluesit prezantuan koncepte si kontratat e zgjuara që mund të përmbushnin komandat vetëm me kod pasi të plotësoheshin kushtet. Ai fitoi famë si një kompjuter global, i aftë për të ekzekutuar në mënyrë të pandalshme kodin kompleks në nyje. Ethereum ishte gjithashtu vendlindja e NFT-ve dhe DeFi (financat e decentralizuara).
Rritja e popullaritetit të kriptomonedhave (2018-tani)
Çmimi i Bitcoin u rrit gjatë 2017-2018. Për herë të parë në histori, ai u rrit në intervalin prej 10,000 dollarësh dhe për pak kohë arriti në 20,000 dollarë përpara se të binte. Gjatë kësaj kohe, zhvilluesit patën shumë diskutime të nxehta se si të zgjerojnë rrjetin e Bitcoin-it. Disa u larguan nga Bitcoin për të krijuar Bitcoin Cash, ndërsa besnikët e Bitcoin propozuan një shtresë të veçantë shlyerjeje mbi Bitcoin, e njohur tani si Rrjeti Lightning. Pati gjithashtu shumë zhvillime në ekosistemin e Ethereum gjatë kësaj periudhe. Veçanërisht, NFT-të që filluan të shfaqen si koleksione unike dixhitale, veçanërisht pasi loja CryptoKitties krijoi mbingarkesë në blockchain. Projektet në kategorinë DeFi si bursat e decentralizuara (DEX) gjithashtu filluan të ndërtohen në Ethereum. Kompanitë e mëdha si MicroStrategy dhe Tesla përfshinë Bitcoin në bilancet e tyre. Gjithashtu, El Salvador e bëri Bitcoin-in tender ligjor. Ethereum gjithashtu tërhoqi më shumë përdorues, falë rritjes së përhapjes së NFT-ve dhe Metaverse.
Sidoqoftë, pjesa më e madhe e euforisë që u krijua në vitin 2021 u shua në 2022. Përveç politikave makroekonomike, hapësira e kriptove pësoi një goditje të rëndë kur monedha e qëndrueshme (stablecoin) UST ra në zero. Pas goditjes së monedhës të TerraForm vazhduan edhe falimentimet e 3AC, Celsius Network, BlockFi,FTX etj
Pikëpamja ndaj kriptomonedhave
Edhe pse kriptomonedhat ende po merren me mashtrime dhe hakime, ato kanë bërë një rrugë të gjatë nga ditët e saj të Silk Road. Ndërsa më shumë njerëz vlerësojnë rastet e përdorimit të projekteve si Bitcoin dhe Ethereum, nuk ka gjasa që industria e kriptomonedhave të zhduket. Megjithatë, duke qenë se kripto është rritur kaq shumë, ka më shumë gjasa të tërheqë vëmendjen nga rregullatorët qendrorë. Më shumë qeveri dhe banka qendrore ka të ngjarë të prezantojnë politika të reja pasi më shumë njerëz po kërkojnë qasje në botën e kriptomonedhave.
